Stryszów

Wieś, wzmiankowana w Liber beneficiorum (Księgach dóbr) Jana Długosza, w ciągu wieków stawała się własnością różnych rodzin szlacheckich. W wieku XIV wieku należała do Słupskich herbu Szreniawa. Początkowo wchodziła w obręb parafii w Kleczy Dolnej. Na przełomie wieku XV i XVI we wsi wybudowano drewniany kościół p.w. Św. Mikołaja i utworzono samodzielną parafię. W roku 1554 Stryszów kupił od Stanisława Słupskiego jego zięć (mąż córki Jadwigi), Kasper Castiglione, złotnik, mieszczanin krakowski. Jego ojciec Mikołaj, Włoch z Florencji, przybył do Krakowa z Węgier około roku 1519. Poprzez małżeństwo Kasper Castiglione wszedł w związki rodzinne z Pisarzewskimi, Brandysami, Jagniątkowskimi i Palczewskimi. Uzyskał nobilitację i herb Saszor Palczewskich. W roku 1564 zmienił nazwisko na Suski. Po jego śmierci w roku 1589 dobrami, Stryszowem i Suchą (Beskidzką), zarządzał jego starszy syn Adam.

Około roku 1598 Stryszów znalazł się w rękach Żukowskich, którzy byli jego właścicielami aż do połowy XVII stulecia. Na krótko wieś posiadał Aleksander Miczowski, który w roku 1678 sprzedał ją Wilkońskim herbu Odrowąż. W 1789 należała do Czaykowskich. W roku 1807 dwór wraz z majątkiem kupił prawnik z Tarnowa, Józef Gorczyński, późniejszy syndyk klasztoru o.o. Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej. Po nim majątek odziedziczył jego syn Julian, a następnie jego wnuczka Rozalia, która wyszła za mąż za Franciszka Łubieńskiego herbu Pomian. W roku 1928 ostatnimi właścicielami dworu i resztówki majątku (po parcelacji w 1922) byli Bieniewscy, którzy mieszkali w nim do 1939 roku. W czasie II wojny światowej dwór został zajęty przez Niemców, którzy w samym w budynku utworzyli szkołę, a do prowadzenia gospodarstwa rolnego sprowadzili rolnika z Austrii.

Dwór wzniesiony był prawdopodobnie pod koniec wieku XVI przez Adama Suskiego. Źródła nie wskazują jednoznacznie czasu budowy obiektu. Można przypuszczać, że budynek powstał już w XV wieku. Do dzisiaj zachowane dwie duże przypory od wschodu i południa mogą sugerować, że pierwotnie kształt dworu miał postać wieży mieszkalnej, na rzucie kwadratu, z dwoma, trzema kondygnacjami, zbudowanej z łamanego piaskowca. Potwierdzeniem może być także grubość muru ścian parteru, jak i układ piwnic W archiwach kościelnych zachowały się również informacje o płaceniu dziesięciny z już istniejącego w roku 1529 folwarku.

Obecna postać dworu jest XVIII-wieczna. W roku 1741 został gruntownie przebudowany przez ówczesnego właściciela Kazimierza Wilkońskiego, chorążego zatorskiego. Świadectwem tego jest zachowany napis na belce tragarzowej w sali na parterze Renovatum Anno Domini 1741 Martii. Wtedy też zmienił się charakter budowli, z dworu obronnego stał się rezydencją wiejską o pewnych cechach baroku. Na masywnych, wykonanych z łamanego piaskowca ścianach parteru, będących pozostałościami pierwotnej budowli, wzniesiono częściowo drewniane, częściowo murowane z cegły i kamienia piętro z przestronnymi pokojami, a jego trzy ściany zewnętrzne okolono drewnianym balkonem. Wszystkie ściany zewnętrzne i wewnętrzne oraz stropy ozdobiono barokową polichromią, do dziś zachowaną jedynie w salonie i dawnej kaplicy.

W XIX wieku budynek uległ kolejnej modernizacji. Julian Gorczyński, ówczesny właściciel dworu, od wschodu dobudował dwupiętrową oficynę, dzięki której powiększył przestrzeń mieszkalną. Zmienił stolarkę okienną, wymurował dwa klasycystyczne kominki w salonie i pomieszczeniu w północnym trakcie budynku. W tym czasie większość polichromii ze stropów wymyto, a na ścianach zamalowano. Zewnętrzna polichromia została pokryta tynkiem. Wówczas zmieniło się również otoczenie rezydencji. Od północy urządzono rozległy park w typie angielskim. Zmodernizowano budynki zaplecza gospodarczego. Na miejscu drewnianych zabudowań powstały murowane (rządcówka, spichlerz, obora). W takim kształcie dotrwał do II wojny światowej, a po jej zakończeniu dwór z budynkami gospodarczymi został przejęty przez PGR i użytkowany na potrzeby szkolne, objazdowego kina i zabaw wiejskich. Z 9-hektarowego parku wycięto wszystkie drzewa, a teren przeznaczono na działki budowla.

Nie remontowany uległ ruinie w latach pięćdziesiątych wieku XX. W roku 1958 dwór z oficyną i teren wokół nich o powierzchni 1 ha przejęły Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu. Wówczas został odrestaurowany i zaadaptowany na Dom Pracy Twórczej oraz cele kolonijne. Wymieniono całą stolarkę okienną i drzwiową, również strop nad sienią z belką tragarzową i wszystkie elementy drewniane balkonu. Budynek ponownie otynkowano i wybielono. Oficynę sukcesywnie rozbierano. W roku 1969, decyzją ministra kultury i sztuki, zostało utworzone muzeum, które stało się oddziałem Zamku Królewskiego na Wawelu.